Nemac je voleo Srbiju više nego svoju zemlju! Ostavio zaveštanje našem narodu, a da li su ga Srbi poslušali?

Za redovnog profesora kriminalistike na Univerzitetu u Lozani izabran je 1906. godine, a kao profesor bavio se naučnim radom i stekao ugled kriminologa svetskog glasa.

Godine 1912, za vreme Prvog Balkanskog rata, bio je reporter u Solunu. Na poziv Vlade Srbije, Rajs je 1914. godine došao u našu zemlju da istražuje zločine austrougarske, nemačke i bugarske vojske nad civilnim stanovništvom, o čemu je napisao brojne radove i knjige, a redovne izveštaje objavljivao je u uglednom časopisu neutralne Švajcarske "Gazet", čime je doprineo stvaranju pozitivne slike o srpskom narodu, a protiv propagandne Nemaca i Austrougara o Srbima kao divljačkom narodu.

Informer

Sa srpskom vojskom prešao je Albaniju, učestvovao na Solunskom frontu i sa Moravskom divizijom umarširao u oslobođeni Beograd, novembra 1918. godine.

Bio je član delegacije jugoslovenske Vlade na Mirovnoj konferenciji u Parizu. Zavoleo je srpskog vojnika, seljaka i srpski narod i do kraja života ostao u Srbiji.

Preminuo je 8. avgusta 1929. godine u Beogradu od posledica moždanog udara, kao posledica žučne svađe sa prvim komšijom, bivšim ministrom i ratnim profiterom Milanom Kapetanovićem.

Sutradan, 9. avgusta 1929. godine, telo dr Arčibalda Rajsa bilo je preneto u Opštu državnu bolnicu. Tamo je, prema njegovoj poslednjoj želji, izvađeno njegovo srce radi prenosa na Kajmakčalan. Posmrtni ostaci velikog Švajcarca su izloženi u Oficirskom domu. Sahranjen je 10. avgusta 1929. godine, na Topčiderskom groblju sa vojnim počastima i po pravoslavnom obredu. Na poslednjem ispraćaju velikog srpskog prijatelja bili su izaslanici kralja Aleksandra I Karađorđevića, predstavnici Vlade, građanskih i vojnih vlasti, ogromnog broja naroda, raznih kulturnih i humanitarnih organizacija i veliki broj ratnika.

Informer

Po sopstvenoj želji njegovo izvađeno srce odneseno je u urni na Kajmakčalan, gde je sahranjeno zajedno sa ostalim oslobodiocima Solunskog fronta. Na urni, koja je polomljena od Bugara u Drugom svetskom ratu, je pisalo:

"Ovde u ovoj urni, na vrhu Kajmakčalana zlatno srce spava, prijatelj Srba iz najtežih dana, junak pravde, istine i prava, Švajcarca Rajsa, kom' nek je slava".

Objavio je brojne naučne i stručne radove u svojoj struci, zatim ratne i političke publikacije, od kojih su neke od velikog značaja za istoriju Srbije. U Srbiji je najpoznatije njegovo delo "Čujte Srbi", posmrtno zaveštanje srpskom narodu. Godine 2004. publikacija je štampana u velikom tiražu i deljena besplatno, zaslugom Fondacije "Dr Arčibald Rajs" iz Beograda i Šabačko-valjevske eparhije SPC.

Arčibald Rajs je nosilac brojnih odlikovanja Srbije i Kraljevine Jugoslavije, mnoge ulice i ustanove u Beogradu i drugim gradovima u Srbiji i Republici Srpskoj nose ovo slavno ime, a u njegovu čast podignuti su i spomenici i spomen biste i na širim srpskim prostorima.