KOLUMNA DRAGUTINA MATANOVIĆA: Osamdeset godina od oslobođenja slobodarskog Beograda

Sovjetski vojnici oslobađali su teritorije vlastite zemlje, a potom i porobljene države istočne i centralne Evrope. U kasno leto 1944. Crvena armija ulazi u Rumuniju i Bugarsku, da bi krajem septembra stupila na tlo Jugoslavije.

Glavni cilj Crvene armije postao je oslobađanje Beograda kao najvažnije strateške komunikacije na Balkanu, odakle je trebalo nastaviti dalje ka Budimpešti. Njihov dolazak bio je ključan za oslobođenje Srbije i Beograda, jer su partizanske snage bile nemoćne bez sovjetskih tenkova T-34 i ubitačnih lansera raketa „kaćuša". Kada su zasvirale „Staljinove orgulje", kako su neki nazivali „kaćuše", otpor okupatora bio je slomljen i oslobođena je čitava istočna Srbija.

Oslobađajući Ćupriju i Paraćin, tenkovi Crvene armije izbijaju na put Beograd-Niš i uz pomoć oba antifašistička pokreta otpora oslobađaju sela i gradove jedne za drugim. Goneći neprijatelja, glavnina sovjetskih snaga nastupala je ka Beogradu, gde su se okupile i utvrdile velike nemačke snage sa zadatkom da po svaku cenu zadrže „Princ Eugenov grad".

Nemačke snage u Beogradu brojale su oko 55.000 ljudi, sa kolaboracionistima. U Beogradskoj operaciji je učestvovalo 80.000 boraca NOVJ-a i Crvene armije, od čega je većina partizanskih snaga bila u jedinicama Prvog partizanskog korpusa, kojim je komandovao general Peko Dapčević.

Od 14. oktobra oslobodioci su napadali iz pravca Avale, preko Banjice, ka Autokomandi i Slaviji, kao i dolinom Topčiderske reke. U centru grada borbe su se vodile od 17. i 18. oktobra, da bi u noći između 19. i 20. oktobra oslobodioci zauzeli najvišu zgradu - Palatu „Albanija", dok su se nemačke snage povukle prema Savi i dalje preko reke.

Pošto su razbijene nemačke snage kod Sopota i na Avali, vode se borbe za centar grada - za svaku ulicu, zgradu i sprat: „Zauzimali smo ulaz po ulaz, zgradu po zgradu. U tome su nam pomagali hrabriji stanovnici ulice, koji su sprovodili borce i odeljenja kroz dvorišta i podrume zgrada."

Najžešće je bilo na Slaviji, oko kompleksa zgrada ministarstava, zatim oko Glavne pošte, na Terazijama i Pozorišnom trgu.

U tim borbama je slavno poginuo sanitetski poručnik Nikolaj Kravcov, jedini vojnik Crvene armije koji je proglašen za heroja SSSR-a zbog učešća u oslobođenju Beograda. Bio je na čelu grupe koja se pod zaštitom jednog tenka kretala Ulicom kralja Aleksandra ka Glavnoj pošti. U blizini Crkve Svetog Marka naišli su na snažnu vatru iz nemačkog bunkera, pa je Kravcov naredio ostalim vojnicima da gađaju puškarnicu, dok se on, prolazeći kroz miniran prostor i žičane prepreke, približio bunkeru i ubacio bombu. Međutim, pre nego što je bomba eksplodirala, smrtno ga je ranio poslednji nemački rafal iz bunkera.

Nemački otpor u Beogradu bio je fanatičan do samog kraja. Tih dana je u prestonici dejstvovala diverzantska jedinica koju je obučavao čuveni SS oficir Oto Skorceni. 

Nemački diverzanti su se podmuklo kretali kroz kanalizaciju, da bi ih na kraju uništili sovjetski vojnici, koji su slična iskustva imali u Staljingradu. Herojstvo crvenoarmejaca ostavilo je snažan utisak na Beograđane, koji su ih dočekivali „zagrljajima i poljupcima", da bi se potom i sami priključili borbama.

Tako je učitelj i solunac Miladin Zarić kroz prozor svog stana primetio da Nemci planiraju miniranje Savskog mosta, preko kojeg se jedino moglo preći u Zemun. Iskoristio je povoljan trenutak nakon nemačkog povlačenja ka Zemunu i ašovom presekao detonatorsku žicu na mostu. Njegov herojski čin je omogućio prelazak sovjetskih i partizanskih snaga na drugu stranu Save.

Ogorčene borbe sa Nemcima trajale su do 20. oktobra kada je zauzet Kalemegdan, čime je oslobađanje Beograda bilo završeno. Beogradska operacija okončana je pak dva dana kasnije, kada je oslobođen Zemun. Tokom borbi je stradalo oko 3.000 partizana, oko 1.000 crvenoarmejaca i oko 15.000 Nemaca.

Kroz svoju viševekovnu istoriju, Beograd su mnogo puta okupirali srpski neprijatelji, ali ga nikada nisu pokorili. Vođeno je čak 115 ratova za osvajanje našeg prelepog grada na ušću Save u Dunava i iz tih borbi Beograd je uvek izlazio kao pobednik.

Grad je 44 puta bombardovan, a samo Britanci i Amerikanci su ga palili i rušili u devet navrata u 20. veku, ukoliko se 78 dana NATO agresije računa kao „jedno" bombardovanje. Svi projektili, od đuladi do raketa sa osiromašenim uranijumom, isprobavani su na Beograđanima i njihovim gradom. Ali hrabrost, slobodarski duh i jedinstvo nisu napustili Beograd i Beograđane. Niti Srbiju i srpski narod. 

Mi, Srbi, imamo utisak da nikad nismo odvojeni od svoje istorije, već je stalno iznova proživljavamo, ali i potvrđujemo izbore svojih predaka. A uvek smo ratovali samo za svoju zemlju, svoj grad, svoju kuću i za svoju slobodnu otadžbinu.

P.S. Aleksandar Vučić: „Život i srpski narod, bez obzira na to kroz šta su prošli, pobedili su i pobeđivaće i u budućnosti".