"ORIJENT EKSPRES", VOZ KOJI JE SPAJAO KONTINENTE! Pročitajte autorski tekst Gorana Vesića

Autorski tekst ministra Vesića prenosimo u celosti:

Sigurno ste čuli za "Orijent ekspres", voz koji je spajao kontinente i na tom svom putu od Evrope do Azije kao jednoj od glavnih stanica zaustavljao se u Beogradu. Da li ste čuli za nemački voz "Balkanzug" koji je takođe prolazio kroz Beograd? Ovo je priča o vremenu kada železnica nije bila samo prevozno sredstvo već dokaz razvijenosti zemlje ali i sredstvo za širenje političkog uticaja.

Čuveni "Orijent ekspres" bio je statusni simbol za svetske bogataše tog vremena koji su njime putovali da osete egzotiku. Postao je populatan i legendaran dok je vozio ali večno pamćenje doneli su krimi romanima u kojima je upravo ovaj voz bio kao poprište misterija i zagonetnih događaja. "Orijent ekspres" bio je simbol uspona i bogatstva zapadne civilizacije, pre svega Francuske iz čijeg glavnog grada je kretao za Istanbul, misterioznu i egzotičnu prestonicu na Bosforu Otomanske imperije koja je umirala.

Informer

Međutim, Beograd nije bio samo interesantna stanica na putu "Orijent ekspresa" već i sedište jedne identične istorijske priče, danas potpuno nepoznate i zaboravljene, a koja je u vreme svog odvijanja bila previše važna, za sudbinu Evrope ali i Beograda. Ta, nama nepoznata, priča zvala se "Balkanzug" i govori o koridorima, politici, ratovima i velikoj geostrategiji. Sve se to u jednom trenutku prelomilo kroz naš Beograd. Za tadašnju Carevinu Nemačku, projekat "balkanskog voza (Balkanzug)", objavljen javno u trenutku izbijanja Prvog svetskog rata, 1914. godine, nije bio običan transportni poduhvat. To je bio način da se efikasno, tadašnjim najmodernijim saobraćajnim sredstvom ogromne logističke moći, spoje germanska imperija i Otomanska Turska kako bi se učinili dostupnim energetski izvori Bliskog istoka ubrzano rastućoj industriji Nemačke. Kako se istorija ponavlja, nešto slično Nemci će uraditi vek kasnije sa gasovodom "severni tok" kojim su dobijali jeftine ruske energente za svoju moćnu industriju.

Ruta "Balkanskog voza" vodila je od nemačke prestonice Berlin, preko prestonice Austrougarske carevine Beča, zatim mađarskog glavnog centra Budimpešte, i dalje preko Sofije u Carevini Bugarskoj do Carigrada (Konstantinopolja) u kome je stolovao otomanski sultan Mehmet Peti. Jedini problem koji nemački car Vilhem Drugi nije mogao da reši bila je malena Kraljevina Srbija kroz koju je pruga vodila od obale Save kod tada austrougarskog graničnog grada Zemuna do klisure na ulasku u Carevinu Bugarsku, iza Niša i Pirota. Srpski prkos i odbijanje da se napravi sporazum sa bečkim i berlinskim dvorom, posebno od 1900. godine od kako je austrijski car Franja Josif stao na stranu bivšeg kralja Milana koji se protivio ženidbi kralja Aleksandra sa Dragom gurnula je Srbiju u zagrljaj Rusije i dinastije Romanov. Po dolasku na vlast dinastije Karađorđević, 1903. godine, ovaj sukob se produbio jer Srbija je trebala Rusija na njenom putu ka toplom moru Jadranu i kao čuvar Dunava, Istovremeno u Srbiji raste uticaj Francuske koja je imala svoje ideje o železničkom povezivanju sa Bliskim istokom, iz istih razloga kao i Nemačka. Možda je zato lakše razumeti zašto je Austrougarska po svaku cenu želela rat sa Srbijom čak i pre Vidovdanskog atentata u Sarajevu 1914. godine i ko je ohrabrivao autrsijske generale, pre svih Oskara Poćoreka, da traže obračun sa Beogradom čak i kada se ostareli car Franja Josif nećkao. Lakše je zato razumeti zašto je nemački car posle teškog poraza Poćorekove vojske u Srbiji 1914. godine poslao godinu dana kasnije svoje najbolje trupe i sjajnog vojnog stratega, feldmaršala Makenzena, da slome srpsku kraljevinu i ukolne poslednju prepreku za nemačku ekspanziju na istok. Ipak, otpor male i slobodne Srbije odložio je polazak "Velikog balkanskog voza", Balkanzuga, na svoje prvo putovanje za dve godine. Voz je krenuo u januaru 1916. godine. Srbija već bila okupirana, a njena vojska, kralj i Vlada iščezli su u bespućima Albanije nakon poraza u nemačkoj ofanzivi u jesen 1915. godine da bi se oslobodio prostor za "Balkanzug" i kako bi Nemačka dobijala životno važnu naftu sa polja Mesopotamije, današnjeg Iraka i Kuvajta.

Informer

Srpska vojska je u povlačenju prema jugu pred nadmoćnim nemačkim agresorom porušila sve koloseke pruge i mostove preko Morave, kako bi onemogućila i usporila nemačke vojne transporte koji su dopremali municiju i hranu trupama koje su je potiskivali prema albanskim planinama. Silni su napori uloženi od strane nemačkih inženjera da moravsku dolinu učine ponovo prohodnom kako bi prvi voz mogao da prođe do Bosfora. Najveći napor bio je uložen da se popravi veliki železnički most na Savi u Beogradu koji je srpska vojska srušila već prve noći svetskog rata, 28. jula 1914. godine, kao i koloseci razorene beogradske stanice gde je "Balkanzug" trebalo da pobedonosno uđe po prvi put. Za Nemce je ovaj voz bio toliko važan da su se, da proslave uspostavljanje linije od koje su svi očekivali mnogo, u srpskom gradu Nišu januara 1916. godine susreli nemački car Vilhelm i bugarski car Ferdinand. Već iduće godine, car Vilhelm Drugi ovim vozom otputovao je na Bosfor, u posetu svom savezniku, otomanskom sultanu Mehmetu Petom. Zabeleženo je da su tokom prolaska voza u kome se nalazio nemački car duž pruge kroz Srbiju patrolirale brojne bugarske i nemačke jedinice kako bi se sprečile diverzije srpskih gerilaca, "četnika", na pruzi ili napadi na sam voz.

Informer

Kolika je bila važnost ovog voza svedoči i jedna neverovatna činjenica. Po okončanju Prvog svetskog rata 1918. godine, jedna od najvažnijih stavki Versajskog sporazuma kojim su uređeni uslovi primirja, bila je da neće biti dopušten nikakav direktan voz odnosno transport između Nemačke i Turske!? Tom prilikom doneta je odluka da će se ubuduće sav železnički prevoz između Evrope i Azije vršiti francuski vozovi i to tako da ne prelaze teritorije posleratnih država Nemačke i Austrije. Kao i da će jedna od glavnih stanica na tom putu biti, ko drugi nego, Beograd.