Oni nisu hteli da idu preko Albanije! 'Treći srpski ustanak' bio jedini otpor u Evropi u Prvom svetskom ratu

Povlačenjem srpske vojske sa državne teritorije nije prestao i oružani otpor okupatoru na teritoriji Kraljevine. U zemlji je ostao jedan broj srpskih vojnika koji je zaostao u povlačenju, kao i ranjenika koji su izbegli zarobljavanje. Bili su tu i mladići koji u vreme okupacije 1915. godine nisu stasali za vojnu službu. Oni su se krili od okupatora po šumama i planinama. Mnogi su posedovali oružje koje nisu hteli da predaju. Počeo je postepeno da se rađa organizovan pokret otpora.

Na stvaranju otpora tokom leta 1916. počeo je da radi dvadesetšestogodišnji rezervni potporučnik srpske vojske Kosta Vojinović Kosovac, koji je zaostao u povlačenju u Kosovskoj Mitrovici. On je u Leposaviću formirao ilegalnu četu, koja je vremenom prerastala u Ibarsko-kopaonički odred.

Krajem septembra 1916. godine u Toplicu je iz Soluna avionom poslat i rezervni poručnik Kosta Milovanović Pećanac, vojvoda iz srpske četničke akcije u Makedoniji. Pećanac je dobio zadatak da organizuje pokret i da u pozadini stupi u akciju kad srpska vojska i saveznici probiju front i stignu do Skoplja.

 

Situacija u Srbiji posebno je bila teška u bugarskoj okupacionoj zoni. Bila je zabranjena upotreba srpskog jezika, srpski običaji, spaljivane su srpske knjige. Sprovođene su mere internacije, rekvizicije i pljačke. Zvanična bugarska politika smatrala je da u Pomoravlju živi posrbljeno bugarsko stanovništvo kojem treba vratiti bugarsku svest.

Neposredni povod za pobunu bila je najavljena mobilizacija srpskih mladića u bugarsku vojsku 9. februara 1917. godine. Srpski mladići bežali su od mobilizacije i sklanjali su se u već i onako prepune šume. Ubrzo je došlo i do povremenih sukoba između srpskih odmetnika i bugarskih poternih jedinica.

Na sastanku u selu Obilić 22. i 23. februara, kako je u svom dnevniku zabeležio Kosta Pećanac, vođe pokreta otpora donele su odluku da se krene u ustanak. Protiv je bio samo Pećanac, koji je smatrao da je suviše rano i da bi u skladu sa instrukcijama srpske Vrhovne komande ustanak trebalo koordinirati sa akcijom srpske vojske na Solunskom frontu.

Informer

Međutim, vremena za čekanje nije bilo. Jedini ustanak u okupiranoj Evropi izbio je spontano. Ustanak je zahvatio Toplicu, Jablanicu, Južno Pomoravlje, kopaonički i kruševački kraj, kao i delove istočne Srbije. Broj ustanika popeo se na oko 13.000. Kuršumlija je oslobođena 27. februara, a 3. marta Prokuplje i Blace.

Na slabo naoružane ustanike, kojima je nedostajala municija i teško naoružanje, krenulo je oko 60.000 neprijateljskih regularnih vojnika, dobro opremljenih i naoružanih. Ustanak je ugušen do kraja marta. Veliki broj srpskih civila, bez obzira na pol i uzrast, interniran je u logore. U odmazdi nad civilnim stanovništvom samo u Topličkom, Vranjskom i Niškom okrugu smrtno je stradalo 8.767 ljudi. Spaljeno je više od 43.000 objekata.