Borbe su bile teške, ulice krvave, grad opustošen, leševi svuda... 77 GODINA OD OSLOBOĐENJA BEOGRADA!

Jedinice NOVJ generala Peka Dapčevića i Crvene armije generala Vladimira Ždanova su u Drugom svetskom ratu, na današnji dan pre 77 godina, oslobodile Beograd, u završnoj fazi Beogradske operacije

Beograd danas slavi Dan oslobođenja u Drugom svetskom ratu. Na današnji dan, pre 77 godina, završena je Beogradska operacija, koja je okončala okupaciju glavnog grada dugu 1.287 dana. Operacija je trajala od 21. septembra do 22. oktobra 1944. godine, kada je okupator proteran do linije odakle artiljerijom nije mogao da tuče Beograd.

Beograd je bio jedini glavni grad u Evropi u čijem je oslobađanju sa armijama velikih sila ravnopravno učestvovala regularna nacionalna vojska, Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije.

Po oslobođenju Beograd je postao vojni, politički i administrativni centar nove Jugoslavije.

Foto: Muzej grada Beograda

Najviši zvaničnici odaju poštu i polažu vence na spomenike Neznanom junaku i sovjetskim ratnim veteranima na Avali i na Spomen-groblju oslobodilaca Beograda.

Beogradska ofanziva

Beogradska ofanziva jedna je od najvećih i najznačajnijih vojnih operacija vođenih na teritoriji nekadašnje Jugoslavije u čitavom Drugom svetskom ratu. Tih dana na tlu prestonice vođene su neke od najtežih borbi u savremenoj istoriji na ovim prostorima. Jedinice Crvene armije i partizanske NOVJ osvajale su zgradu po zgradu, metar po metar Beograda. Ulice grada su bile neprepoznatljive.

Odvaljene fasade, uništeni i napušteni tenkovi, leševi ljudi i životinja, krv na kaldrmi, sve to je stajalo kao dokaz žestoke upornosti okupatora da zadrži pozicije, a sa druge strane velike želje naroda i vojske da se izbori za slobodu!

- Nemci su odbranu Beograda skoncentrisali u dva odbrambena pojasa. Prvi, spoljašnji, protezao se od Makiša, preko Avale do Ritopeka. Drugi je obuhvatao unutrašnju teritoriju grada i imao je nekoliko jakih uporišta u beogradskim naseljima Čukarica, Žarkovo, Košutnjak, Rakovica, Topčider, Banjički vis, Konjarnik i Vračar. Poseban isturen položaj u odbrani imao je sam centar grada. Izgrađena su posebna uporišta u reonu Kalemegdana, Trga Republike, Terazija, Nemanjine ulice i Savskog trga - priča za Kurir dr Rade Ristanović, naučni saradnik Instituta za savremenu istoriju.

Foto: Muzej grada Beograda

Nemci nisu planirali da Beograd puste bez jakog otpora. Još 1942. počeli su da grade bunkere, a te aktivnosti su intezivirali 1944.

- Bunkeri su postavljeni na svim važnim saobraćajnicama i ispred važnih zgrada. Odbrambeni položaji napravljeni su i unutar samih zgrada, a, nažalost, u izgradnji položaja učestvovali su i sami Beograđani, koji su na to bili primorani - objašnjava Ristanović.

Ceo potez od Savskog mosta do Kalemegdana je bio jako utvrđen. Nemci su na vrhovima zgrada postavili snajperska gnezda i odatle kosili oslobodioce.

- Samo u jednom jurišu je u Ulici admirala Geprata poginulo 28 crvenoarmejaca. Išli su ka tramvajskom mostu i Železničkoj stanici. Prekoputa Vaznesenske crkve se nalazio bunker prilepljen uz zgradu. Jedan rafal ih je sve pokosio. Položeni su u porti crkve nakon bitke - priča za Kurir Branimir Gajić, jedan od autora izložbe "Priča o drugom životu", koja je povodom 70 godina od oslobođenja 2014. bila izložena na Kalemegdanu.

Pokret otpora u Beogradu je bio prethodno razbijen od strane kvislinške specijalne policije i Gestapoa, pa su tokom bitke delovale samo manje grupe koje su organizovale ubačene partizanske diverzantske grupe poput one majora Vučkovića koja je kasnije poslužila kao inspiracija za film "Povratak otpisanih". Međutim, i Beograđani su pojedinačno i neorganizovano prilazili i uzimali oružje u ruke. "Običan" narod je bio u podrumima ili u stanovima. Glad im nije smetala - navikli su.

 

Do večeri 16. oktobra oslobodioci su stigli do ugla ulica Kralja Milana i Kneza Miloša. Igumanova palata na Terazijama zauzeta je 17. oktobra, a sutradan i Narodno pozorište.

Borbe su trajale, Palati "Albanija", teško se prilazilo, tu je pogođen i zapaljen sovjetski tenk T34. Ginulo se, ali se nije odstupalo. Prilaz zgradi je bio štićen snažnom vatrom Nemaca, sa svih spratova. Borci prve proleterske brigade i osme crnogorske brigade, posle dugih borbi, 20. oktobra, uspeli su da zauzmu zgradu. Na najvišoj zgradi Beograda zavijorila se trobojka. Beograd je bio oslobođen!

Foto: Muzej grada Beograda

Opustešen grad

U borbama za oslobđenje Beograda, od ukupno oko 30.000 zgrada, oštećeno je ili porušeno oko 11.000. Velika razaranja su bila na komunlanoj mreži. Gotovo u potpunosti je uništen tramvajski park, a kanaluzaciona i vodovodna mreža je bila oštećena na 606 mesta. Ovako je Beograd opisao jedan od savremenika:

Beograd je odavao utisak potpuno opustošenog grada u kojem je život privremeno zastao. Mnoge ulice i trgovi, zbog kratera od granata, bili su sasvim neprolazni. Mnogobrojni električni stubovi su bil izvaljeni. Na železnickoj stanici posle borbi ostali su razriveni koloseci i ispreturane lokomotive. Iz Save je virela konstrukcija železničkog mosta. Savsko pristanište je ličilo na groblje gvožđa i betona. Mnogobrojne državne i stambene zgrade, koje su ostale sačuvane od bomabrdovanja, minirali su Nemci prilikom povlačenja.

Foto: Muzej grada Beograda

Beogradska operacija odnela je više ljudi nego bitka na Sutjesci

- Malo koja operacija oslobađanja grada je obuhvatila toliko domaćih boraca, kada merimo po danu borbi, Beogradska operacija odnela je više ljudi nego bitka na Sutjesci ili Sremski front, to je jedna velika borba gde su domaće oslobodilačke snage igrale veliku ulogu nego u drugim evropskim zemljama - rekao je istoričar Predrag Marković za RTS.

Šta je prethodio Beogradskoj operaciji Marković kaže da je Beogradskoj operaciji prethodio prodor Crvene armije preko istočne Srbije u Srbiju.

Kaže da su Nemci ogorčeno branili Beograd jer su čuvali prelaz preko Save - spremali su se za povlačenje svoje ogromne vojske na sever, u Srem i dalje i otuda strašan otpor koji su Nemci pružili u Beogradu, gde su najviše zgrade bile mitraljeska gnezda, artiljerisjke baterije, gde su bile borbe koje nisu bile viđene nigde u Evropi.

Foto: Muzej grada Beograda

Posle Varšave, grada gde su vođene najveće borbe, u Budumpešti su vođene borbe, ali Mađari i Nemci su se zajedno borili protiv Crvene armije, a u Beogradu je stanovništvo bilo veoma aktivno i priskakalo je u pomoć svojoj vojsci i Crvenoj armiji - građani iskaču i pomažu ranjenicima ili vode borce kroz dvorišta, ispričao je Marković.

Prema njegovim rečima, domaća vojska dala je ogroman doprinos.

Značaj Crvene armije

Marković ističe da je presudan bio značaj Crvene armije, bez nje ne bi mogao da se oslobodi Beograd, niti Srbija, tako brzo. Dodaje da je posle osobođenja nastupio revolucionarni teror, oslobodioci su ubili hiljade ljudi, u žaru osvete, usledilo je kažnjavanje za kolaboraciju što mnoge ljude zbunjuje pa negiraju oslobođenje Beograda zbog "crvenog terora".

Naveo je primer Francuske gde je najveći dan u istoriji te zemlje 14. juli, Dan pada Bastilje, posle je nastupio teror, ali niko ne odbacuje prvi dan slobode zbog kasnijih grešaka.

- Moramo u sećanju da razdvojimo oslobođenje od kasnijih grešaka revolucionarne vlasti - podvukao je Marković.

 

Ostavite komentar

Pošalji komentar

Pravila komentarisanja:

Komentare objavljujemo prema vremenu njihovog pristizanja. Prednost u objavljivanju komentara imaće registrovani korisnici. Molimo Vas da ne pišete komentare velikim slovima, kao i da vodite računa o pravopisu.

Redakcija Informer.rs zadržava pravo izbora, brisanja komentara, ili modifikacije komentara koji će biti objavljeni. Prema Zakonu o informisanju zabranjeno je objavljivanje svih sadržaja koji podstiču diskriminaciju, mržnju ili nasilje protiv lica ili grupe lica zbog njihovog pripadanja ili nepripadanja određenoj rasi, veri, naciji, etničkoj grupi, polu ili zbog njihovog seksualnog opredeljenja.

Nećemo objavljivati komentare koji sadrže govor mržnje, psovke i uvrede. Sadržaj objavljenih komentara ne predstavlja stavove redakcije Informera ili portala Informer.rs, već isključivo stavove autora komentara.

Sugestije ili primedbe možete da šaljete na redakcija@informer.rs.